Από την αποστασία στο πραξικόπημα

Ο Ελληνοαμερικανός Τζον Πάπας ήταν ο δίαυλος

της Ουάσιγκτον με την ελληνική ΚΥΠ

του ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ

Εκατοντάδες έγγραφα της αμερικανικής κυβέρνησης, τα οποία μπορούν να μελετήσουν οι ερευνητές στα Εθνικά Αρχεία των Ην. Πολιτειών, ρίχνουν σιγά-σιγά φως στην ιστορία της αποστασίας και του εξαναγκασμού σε παραίτηση του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου. Παρά την άρνηση της CIA να παραδώσει σειρά ντοκουμέντων, που χαρακτηρίζονται ακόμα άκρως απόρρητα, οι ερευνητές εντατικοποίησαν τις προσπάθειές τους και συνεχίζουν την συλλογή πληροφοριών, ελπίζοντας σύντομα να δώσουν την τελική απάντηση στο μείζον ερώτημα, που απασχολεί τους ιστορικούς και τον ελληνικό λαό, για το εάν δόθηκε οικονομική βοήθεια, σε αυτούς που συναίνεσαν στην σύμπτηξη μετώπου εναντίον του τότε πρωθυπουργού.

Και στην περίπτωση αυτή, έπαιξε σημαντικότατο ρόλο ο Ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας Τομ Πάππας, ο οποίος ήταν και ο ταμίας της «επιχείρησης αποστασίας». Στην διάρκεια της δικτατορίας, ο Πάππας, αποτέλεσε και τον οικονομικό δίαυλο της Ουάσιγκτον με την ελληνική ΚΥΠ. Ηταν γνωστός και ως η «φιλιππινέζα» των Ελληνοαμερικανών πρακτόρων της CIA, που ουσιαστικά διοικούσαν την Ελλάδα.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Πάππας συνεργαζόταν με ένα Ελληνα εκδότη εφημερίδας, ο οποίος έχει πεθάνει, και ένα Ελληνα επιχειρηματία, το όνομα του οποίου οι ερευνητές έχουν συναντήσει μερικές φορές στα αρχεία, σε υποθέσεις που αφορούσαν και την Κύπρο. Ενα παράδειγμα, είναι το τηλεγράφημα 595 της αμερικανικής πρεσβείας, ημερομηνίας 8 Απριλίου 1974, με αποδέκτη τον Χένρι Κίσιγκερ, στο οποίο ο Ελληνας επιχειρηματίας κατονομάζεται ως ο υπεύθυνος των οικονομικών της ΕΟΚΑ Β'. Ο «Φιλελεύθερος» παρουσιάζει σήμερα ένα τηλεγράφημα, που έστειλε από την Αθήνα ο Αμερικανός διπλωμάτης Norbert Anschuetz, στον προϊστάμενό του στο Στέϊτ Ντιπάρτμεντ.

Αποτελεί την περιγραφή της κατάστασης πριν επέλθει το τέλος της κυβέρνησης Παπανδρέου, και μία προσπάθεια να δικαιολογηθεί το επερχόμενο πολιτικό έγκλημα: Αθήνα 18 Ιουνίου 1965 Τις τελευταίες μερικές εβδομάδες, η παρούσα κυβέρνηση εισήλθε σε νέα φάση «αδιαθεσίας», από την οποία ταλανίζεται τουλάχιστον για έξι μήνες. Ως αποτέλεσμα της διαμάχης για την οργάνωση «Ασπίδα», και της πιθανολογούμενης ανάμειξης του υιού του πρωθυπουργού, της διαμάχης για τις έρευνες που αφορούν την ΔΕΗ και οι οποίες απειλούν να φέρουν ενώπιον της δικαιοσύνης τον πρώην πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή και πρώην υπουργούς της ΕΡΕ, και του σάλου για το σαμποτάζ στρατιωτικών οχημάτων στην Θράκη (όπως αναφέρεται στο τηλεγράφημα 1833 της 13ης Ιουνίου), έχουν προκύψει ερωτηματικά για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές της κυβέρνησης του Παπανδρέου.

Βασικά η κυβέρνηση (Παπανδρέου) πληρώνει τώρα για τα συσσωρευμένα λάθη της, τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Οι ταχυδακτυλουργικές πράξεις του πρωθυπουργού, ο οποίος έπαιζε την μία φατρία εναντίον της άλλης, που τον εξυπηρέτησαν πολύ καλά τους πρώτους μήνες για να διατηρήσει ενωμένο το κόμμα, φαίνεται να καταρρέουν, καθώς αυξάνεται δραματικά η κριτική για τις ηγετικές ικανότητες του. Ο φιλοκυβερνητικός Τύπος, ο οποίος αποτελούσε πολύτιμο όπλο για να σφυροκοπά περιοδικές ανταρσίες που συσσωρεύτηκαν στην διάρκεια του 1964, ασκούν τώρα κριτική στον Παπανδρέου. Η συσσωρευμένη αγανάκτηση για τον Ανδρέα και τις δραστηριότητές του αποτελεί σίγουρα μεγάλη αιτία για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πρωθυπουργός. Τόσο η αριστερά, όσο και η δεξιά πτέρυγα της Ενωσης Κέντρου δεν είναι ικανοποιημένες με την κωλυσιεργία του πρωθυπουργού.

Οι συντηρητικοί, που ανησυχούσαν για την επιεική συμπεριφορά αναφορικά με την συνεργασία με την αριστερά είναι τώρα αναστατωμένοι για την αποδοχή εκ μέρους του πρωθυπουργού της ανάμειξης του στρατού στην κομματική πολιτική. Από την άλλη πλευρά, το αριστερό κόμμα, που είναι έντονα επικριτικό για τις θεωρούμενες ενέργειες του Παπανδρέου να εξευμενίσει το παλάτι, είναι τώρα πικραμένο από την απόφαση του πρωθυπουργού να επιτρέψει την παραγραφή της υπόθεσης της ΔΕΗ. Η άκρα αριστερά ανέμενε με έντονη προσδοκία να τοποθετήσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο σκαμνί.

Η πράξη του πρωθυπουργού, αφού αύξησε τις ελπίδες της αριστεράς από τον Φεβρουάριο, υφάρπασε την προοπτική αυτή την τελευταία στιγμή. Οπως υπογράμμισε η φιλοκυβερνητική Ελευθερία την περασμένη Κυριακή (τηλεγράφημα 1847, ημερομηνίας 15 Ιουνίου), ο τρόπος με τον οποίο εκμεταλλεύθηκε την υπόθεση της ΔΕΗ, «δεν ήταν ούτε σοβαρός, ούτε ανδρείκιος». Σημαντικά στοιχεία μέσα στο κόμμα, συμπεριλαμβανομένων δύο φιλοκυβερνητικών εφημερίδων, αυτό το διάστημα κτυπούν τον πρωθυπουργό για την αποτυχία του να δώσει την απαιτούμενη προσοχή στα αιτήματά τους για απομάκρυνση του σημερινού αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγού Γεννηματά και να εφαρμόσει γενική εκκαθάριση της αποκαλούμενης ακροδεξιάς «χούντας».

Μεταδόθηκε ότι ο πρωθυπουργός υποσχέθηκε στο παλάτι τον περασμένο Φεβρουάριο ότι δεν θα κάνει οποιεσδήποτε αλλαγές στα υψηλά κλιμάκια του στρατού πριν από το τέλος του χρόνου (τηλεγράφημα Α739 της 16 Μαρτίου 1965). Επιπρόσθετα, ο διευθυντής της Ελευθερίας Κόκκας, είπε σε ένα διπλωμάτη της πρεσβείας ότι ο πρωθυπουργός είναι καταϋποχρεωμένος στον Γεννηματά για την βοήθεια του να κρατήσει έξω από την έκθεση του Σίμου, το όνομα του Ανδρέα Παπανδρέου για την υπόθεση «Ασπίδα» (Τηλεγράφημα Α1014 της 12ης Ιουνίου 1965). Ο στρατός, ο οποίος από την αρχή δεν έδειξε ενθουσιασμό για την διακυβέρνηση από τον Παπανδρέου, είναι ευρύτατα απογοητευμένος με την κυβέρνησή του.

Το πρώτο πραγματικό τράνταγμα, ήρθε με την δημοσίευση του αποκαλούμενου Επιχειρηματικού Σχεδίου Περικλής, τον Φεβρουάριο, στο οποίο, παρά την οδύνη της στρατιωτικής ηγεσίας, ο πρωθυπουργός χρησιμοποίησε τον στρατηγό Λουκάκη ως το πρόσωπο-κλειδί στην προσπάθειά του να εμπλέξει τον στρατό σε κομματική πολιτική δραστηριότητα και να τον κατηγορήσει ότι βοήθησε την ΕΡΕ στην εκλογική καμπάνια του 1961. Τώρα, η υπόθεση Ασπίδα έχει υπονομεύσει περαιτέρω το κύρος του πρωθυπουργού στους ανώτερους αξιωματικούς. Επιπρόσθετα, ο υπουργός Αμυνας Γαρουφαλιάς, που εθεωρείτο συντηρητικό στοιχείο στο υπουργικό συμβούλιο, έδειξε απαράδεκτη επιθυμία να προσαρμοστεί σε ένα βαθμό στο παιγνίδι του πρωθυπουργού. Ετοιμάζουν ανατροπή της εκλελεγμένης Κυβέρνησης

Είναι χαρακτηριστικό του σημερινού πολιτικού κλίματος η ύπαρξη φημών που ομιλούσαν για πιθανή στρατιωτική κίνηση εναντίον της κυβέρνησης Παπανδρέου, από την άκρα αριστερά. Ο υπουργός Εσωτερικών Τσιριμώκος είπε σε αξιωματούχο της πρεσβείας ότι και ο ίδιος είναι ανήσυχος γι' αυτές τις φήμες. Παρά το γεγονός ότι ανώτεροι στρατιωτικοί δεν έδωσαν καμία ένδειξη για τέτοιο ενδεχόμενο, πρόσφατα ένας αριθμός εξ αυτών εξέφρασε ανησυχία για την παρούσα πολιτική κατάσταση.

Ο συνταξιούχος στρατηγός Σακελλαρίου, που εξεδιώχθη πέρυσι από τη θέση του αρχηγού στρατού, δήλωσε ανοικτά, την περασμένη εβδομάδα, σε αξιωματούχους της πρεσβείας ότι απαιτείται η ανατροπή του Παπανδρέου πριν να οδηγήσει τη χώρα στην καταστροφή. Σίγουρα η ηγεσία του στρατού αντιτίθεται ισχυρά στον Ανδρέα Παπανδρέου, τον οποίο κατατάσσει στους συμπαθόντες την αριστερά και ο οποίος θα οδηγήσει την Ελλάδα εκτός του δυτικού στρατοπέδου, εάν ποτέ αναλάβει την εξουσία. Παρ' όλα αυτά, απ'όλες τις ενδείξεις η πιθανότητα πραξικοπήματος παραμένει ως φήμη, παρά την δημιουργία ανησυχίας στους πολιτικούς κύκλους.

Πριν η στρατιωτική ηγεσία επιχειρήσει τέτοιο βήμα, πρέπει οποσδήποτε να ζητήσει την έγκριση του Παλατιού. Εκνευρισμός στο Παλάτι Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Βασιλιάς είναι διατεθειμένος να προχωρήσει αυτή τη στιγμή σε μία αμφιλεγόμενη νομικά λύση, παρά το γεγονός ότι είναι δέκτης αντιπαπανδρεϊκής προπαγάνδας από διάφορους ακροδεξιούς. Το Παλάτι είναι χωρίς συζήτηση εκνευρισμένο από την αποκάλυψη της υπόθεσης Ασπίδα» που αντιπροσωπεύει βασικά αντιμοναρχικά στοιχεία μέσα στις ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε κρίσιμες στιγμές από τους αρχηγούς τους ως ένα εργαλείο πολιτικής και στρατιωτικής πίεσης εναντίον του θρόνου. Παρ' όλα αυτά, ο Βασιλιάς είναι ενήμερος ότι ο Παπανδρέου είναι ακόμα δημοφιλής στη χώρα, ειδικά σε αγροτικές περιοχές. Ο Βασιλιάς είναι γνώστης των κινδύνων για την μοναρχία, από ένα αγώνα, αυτή την στιγμή, εναντίον του πρωθυπουργού, ο οποίος ακόμα υποστηρίζεται από τις μάζες. Απειλείται η κυβέρνηση Γεώργιου Παπανδρέου Υπάρχει πάντα η πιθανότητα ότι σημαντικότατο τμήμα του κόμματος, ίσως αποσύρει ξαφνικά την υποστήριξή του από την κυβέρνηση και αυτό θα φέρει την πτώση του Παπανδρέου.

Μεγάλο εμπόδιο γι' αυτή την κίνηση αποτελεί το γεγονός της συνεχιζόμενης λαίκής υποστήριξης του Παπανδρέου, ο γενικός φόβος για νέες εκλογές και η ανικανότητα ποικίλων διισταμένων στοιχείων μέσα στην Ενωση Κέντρου να συμφωνήσουν για τον αντικαταστάτη του πρωθυπουργού. Ο υπουργός Οικονομικών Μητσοτάκης αναγνωρίζεται ως ο πλέον δυναμικός στο υπουργικό συμβούλιο αλλά έχει το μειονέκτημα της αδιάλλακτης αντιπολίτευσης εκ μέρους των φιλελευθέρων (liberals) μέσα στο κόμμα.

Πιό πιθανή εκλογή είναι αυτή του αναπληρωτή πρωθυπουργού Στεφανόπουλου, ο οποίος αν και δεν χαίρει μεγάλης εκτίμησης, έχει λίγους πραγματικούς εχθρούς, ενώ το προχωρημένο της ηλικίας του τον κάνει πιό αποδεκτό από άλλους φιλόδοξους ηγέτες. Μερικοί παρατηρητές πιστεύουν ότι τέτοια απόπειρα ίσως γίνει το φθινόπωρο, όταν ξεσπάσει η διαμάχη στο υπουργικό συμβούλιο για την οικονομική πολιτική, και ειδικά της υποστήριξης στις τιμές των αγροτικών προϊόντων. Οι αντιπαπανδρεϊκές δυνάμεις στην κυβέρνηση, θα προτιμούσαν να ενεργήσουν πριν καλέσει αιφνίδιες εκλογές ο πρωθυπουργός για να διασφαλίσει νέα εντολή, την στιγμή που η δημοτικότητά του παραμένει υψηλή.

Ο πρωθυπουργός, βεβαίως, δεν θα αντιμετωπίσει την ανταρσία εναντίον του με δεμένα τα χέρια, και σίγουρα θα πιέσei τον βασιλιά για εκλογές. Εάν ο βασιλιάς αρνηθεί να προχωρήσει σε εκλογές, ο Παπανδρέου ίσως κατεβάσει τον λαό στο δρόμο για να πείσει για το δίκιο του. Εν περιλήψει, μία ανήσυχη ατμόσφαιρα επικρατεί στον ελληνικό πολιτικό κόσμο.

Ο Τύπος της αντιπολίτευσης, εκμεταλλεύεται τα προβλήματα του Παπανδρέου και έχει εντατικοποιήσει τις επιθέσεις του. Αυτές οι επιθέσεις πιθανότατα θα μπορούσαν να επικεντρωθούν στον Ανδρέα Παπανδρέου που παραμένει ο πιό αδύναμος κρίκος του πρωθυπουργού.Υπό το φως αυτής της τεταμένης ατμόσφαιρας, επιπλέον επεισόδια με την ανάμειξη του στρατού ή των δυνάμεων εθνικής ασφάλειας, είτε είναι πραγματικά είτε σκηνοθετημένα, ίσως πυροδοτήσουν αλληλουχία γεγονότων, τα οποία θα μπορούσαν να απειλήσουν την κυβέρνηση του Παπανδρέου.

Παρ' όλα αυτά, οπλισμένος με την πρόσκαιρη άτρωτη θέση αναφορικά με το ελληνικό εκλογικό σώμα, και την αναμφισβήτητη πολιτική πανουργία, ο Παπανδρέου πιθανότατα να μπορέσει να αντέξει τουλάχιστον μέχρι τους μήνες του καλοκαιριού.