Κατάπτυστες μυστικές συμφωνίες

• Συμφωνία του Γ. Παπανδρέου για πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και αντικατάστασή του με τον Γρίβα
• Αποκαλύψεις για τα αμερικανοβρετανικά σχέδια για ένωση Κύπρου- Ελλάδας
• Ετοιμη ήταν η ελληνική κυβέρνηση για παραχώρηση του Καστελόριζου στην Τουρκία σαν αντάλλαγμα

Την πραξικοπηματική ανατροπή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και την παραχώρηση "ανταλλαγμάτων" προς την Τουρκία, είχαν αποφασίσει το 1964 οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βρετανία και η ελληνική κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, όπως προκύπτει από τα αρχεία του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών. Η ελληνική κυβέρνηση, μάλιστα, είχε προτείνει την παραχώρηση του Καστελόριζου στην Τουρκία και την τουρκική παρουσία σε μια ΝΑΤΟική βάση στην Κύπρο. Τα έγγραφα του Φόρεϊν Οφις δόθηκαν στη δημοσιότητα την 1η Γενάρη και αφορούν στις εξελίξεις του 1964.

Σύμφωνα πάντα με τα έγγραφα του Φόρεϊν Οφις, στις 8 Ιούνη 1964, τρεις μέρες μετά την απειλή της Τουρκίας για εισβολή στην Κύπρο, συναντήθηκαν στο Λονδίνο ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Ρ. Α. Μπάτλερ με τον Αμερικανό υφυπουργό Εξωτερικών Τζ. Μπολ. Στη συνάντηση, αποφασίστηκε η προώθηση της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Χαρακτηριστικά, ο Τζ. Μπολ είχε πει: "Μια ανεξάρτητη Κύπρος θα δημιουργούσε κινδύνους στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως εκ τούτου, πιστεύουν ότι η Κύπρος πρέπει να επιστρέψει σε υπεύθυνα χέρια. Στην πράξη, αυτό σημαίνει να εργαστούμε υπέρ της ένωσης". Ενα μήνα πριν, στις 8 Μάη, επισκέφθηκε το Φόρεϊν Οφις ο Αν. Παπανδρέου,ο οποίος μετέφερε στον Βρετανό υφυπουργό Εξωτερικών λόρδο Κάριγκτον, την ανησυχία της ελληνικής κυβέρνησης για την προοπτική μιας Κύπρου ανεξάρτητης και αδέσμευτης και ότι η ένωση με την Ελλάδα, αν μπορούσε να επιτευχθεί, θα ήταν η καλύτερη λύση. Ο Αν. Παπανδρέου διαμήνυσε στους Βρετανούς αξιωματούχους ότι η ελληνική κυβέρνηση, δημοσίως, είναι υποχρεωμένη να συνεχίσει να πιέζει υπέρ της άνευ όρων ανεξαρτησίας της Κύπρου, αλλά κατανοεί ότι αυτό θα αφήσει το νησί ευάλωτο στην κομμουνιστική επιρροή.

Τόσο η ελληνική κυβέρνηση, όσο και οι "σύμμαχοι" διέβλεπαν ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο στο σχέδιό τους ήταν ο Μακάριος και οι πατριωτικές, δημοκρατικές δυνάμεις της Κύπρου που είχαν ταχθεί αποφασιστικά υπέρ της ανεξαρτησίας της Κύπρου και της ένταξής της στο χώρο των Αδεσμεύτων. Ωστόσο, όπως αναφέρουν στις εκθέσεις τους Βρετανοί διπλωμάτες, ο Γ. Παπανδρέου σκεφτόταν να προχωρήσει στην πραξικοπηματική ανατροπή του Μακαρίου και την αντικατάστασή του με τον Γρίβα.Ο Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα Ραλφ Μάρεϊ σε έκθεσή του αναφέρει ότι ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Σταύρος Κωστόπουλος,σε συζήτηση που είχαν στις 12 Ιούνη 1964, είχε αναφερθεί στο ενδεχόμενο "να βγει από τη μέση ο Μακάριος, χρησιμοποιώντας το Γρίβα". Ο Βρετανός διπλωμάτης σημειώνει στο τηλεγράφημά του ότι ο Κωστόπουλος "είχε καταστήσει σαφές ότι εξέφραζε τις απόψεις τους Ελληνα πρωθυπουργού".

Στο θέμα των ανταλλαγμάτων που δινόταν στην Τουρκία, για να αποδεχτεί την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, στα έγγραφα του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών αναφέρεται ότι από το 1961 Αμερικανοί, Βρετανοί και Τούρκοι, σε παρασκηνιακές συζητήσεις, εξέταζαν ακόμη και την παραχώρηση της Ρόδου, ή της Σάμου, ή της Χίου ή του Νομού Εβρου. Ολα αυτά, σε συνδυασμό με ανταλλαγές πληθυσμών. Στην πιο εξωφρενική εκδοχή, είχε συζητηθεί η παραχώρηση στην Τουρκία του Νομού Ροδόπης και ενός διαδρόμου που θα διέσχιζε το Νομό Εβρου που θα παρέμενε ελληνικός! Στην προαναφερθείσα έκθεση του Βρετανού πρέσβη στην Αθήνα, αναφέρεται ότι ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Σ. Κωστόπουλος είχε πει ότι η ελληνική κυβέρνηση απορρίπτει μεν την πρόταση για παραχώρηση της Ρόδου, άφησε όμως να εννοηθεί ότι η ελληνική κυβέρνηση δε θα είχε αντιρρήσεις με την παραχώρηση ενός ή δυο πολύ μικρών νησιών και αναφέρθηκε στο Καστελόριζο.

Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος απέφυγε να τοποθετηθεί χτες επί της ουσίας των αποκαλυφθέντων ο κυβερνητικός εκπρόσωπος. Στη μοναδική του αναφορά είπε ότι "όλα αυτά τοποθετούνται μέσα στα συμφραζόμενα της εποχής τους και συντάσσονται από την οπτική των συντακτών τους". Σχετικά με την ανάμειξη του Αν. Παπανδρέου, τότε αναπληρωτή υπουργού Συντονισμού, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, χωρίς να αντικρούσει τα στοιχεία, είπε ότι εκείνη την περίοδο ο Αν. Παπανδρέου παραιτήθηκε από την κυβέρνηση και ότι ανάμεσα στους λόγους της παραίτησής του ήταν και οι χειρισμοί στο Κυπριακό.

Ο Πρόεδρος της Κύπρου Γλ. Κληρίδης επιχείρησε να αμφισβητήσει την εγκυρότητα των σχετικών εγγράφων του Φόρεϊν Οφις, λέγοντας ότι αν το περιεχόμενό τους ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα θα έπρεπε να υπάρχουν παρόμοια έγγραφα και στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών. Ο Πρόεδρος Κληρίδης αμφισβήτησε ακόμη και την αποκάλυψη περί συμφωνίας της ελληνικής κυβέρνησης για παραχώρηση ανταλλαγμάτων στην Τουρκία.